Tokenomi: Yeni Bir Ekonomi Modeli?

Bazı şeylerin gelecekte de değişmeyecekelerinden ve hayatımızın bir parçası olarak kalacaklarından emin olabilirsiniz. Ancak bazı şeyler ise hem de oldukça kısa bir süre içinde değişecek. Kripto para birimlerini ve hayatımıza olan etkilerini buna bir örnek olarak gösterebiliriz. Kripto paralar giderek daha da yaygınlaşıyor ve kendi ekonomi modellerini bile oluşturmaya başlıyor. Son zamanlarda duymuş olabileceğiniz “tokenomi” (tokenomics) terimi, tam olarak buna atıfta bulunuyor. Aşağıda, bu terimin ne anlama geldiğini ve tam olarak neyi kapsadığını izah ediyoruz.

Whitepaper’lar Artık Yeterli Gelmiyor

Her yeni projenin bir iş planı hazırlaması şarttır. Bu plana bakarak o projede neyin amaçlandığını, gerekli bütçenin ne olduğunu ve projenin zaman çizelgesini kolayca görebilirsiniz. Herhangi bir yatırımcı, sadece iş planına göz atarak o projeden tam olarak ne beklemesi gerektiği hakkında bir fikir edinebilir. Whitepaper olarak bilinen belgeler, uzun zamandan bu yana kripto para birimleri için birer “iş planı” yerine geçiyor.

İlk kripto para birimi olan Bitcoin whitepaper’ına göz atarsanız, bu para biriminin ne için tasarlandığını, nasıl çalıştığını ve ne için kullanılacağını anlayabilirsiniz. Ancak sorun şu ki whitepaper’lar geleneksel iş modellerine kıyasla çok fazla teknik bilgiyle doludur. Bu nedenle, kripto teknolojilerinde bilgi ve deneyime sahip olmayanların anlaması neredeyse mümkün değildir. Ayrıca, çoğu whitepaper şu ana dek adeta bir “manifesto” işlevi görmüştür. Kripto para biriminin ne olduğunu ve amacını açıklarlar, ancak aynı zamanda belirli bir politik fikrin savunuculuğunu da yaparlar. Örneğin Bitcoin whitepaper’ını incelerseniz, aslında bir “tekno özgürlükçülük” manifestosu olduğunu görürsünüz.

Kripto para birimleri zamanla yaygınlaşarak son kullanıcılara hitap etmeye başladı ve bir yatırım aracına dönüştü. Aynı nedenle, artık sadece anarşistler ile geek’lere hitap eden şeyler değiller. Şu anda çoğu yatırım portföyünde yer alıyorlar, fakat değer kazanmak istiyorlarsa tam olarak neyi amaçladıklarını daha net açıklamaları gerekiyor. Aksi takdirde dikkat çekmeleri mümkün değil. Hemen her gün yeni bir kripto para birimi piyasaya çıkıyor ve neden tercih edilmeleri gerektiğini yatırımcılara açıklayamazlarsa kısa süre içinde kaybolup gidiyorlar. İşte, “tokenomi” tam olarak burada devreye giriyor. Onu whitepaper’ların daha basit bir versiyonu olarak düşünebilirsiniz, kripto paralar için bir tür “iş planı” yerine geçiyor.

Jeton + Ekonomi = Jetonomi?

Basitçe izah etmek gerekirse, bir kripto para, piyasaya sürülmeden önce belirli konularda hangi iş modelini tercih ettiğini belirlemeli ve bunu açıkça ilan etmelidir. Buna tokenomi, yani o para biriminin “ekonomik planı” denir ve bu gibi planlar çoğunlukla Adobe Acrobat formatında yayımlanır. Buradaki amaç, kripto teknolojileri konusunda teknik bilgisi olmayan yatırımcıların bile o para biriminin ne gibi bir yatırım potansiyeline sahip olduğunu tek bakışta anlayabilmelerini sağlamaktır. Bu terim ayrıca kripto para birimlerinin oluşturduğu ekonomik piyasanın genel bir analizi anlamında da kullanılır, ancak her halükârda bazı sabit faktörler bu analizlerde kullanılır. Bu faktörler ağırlıklı olarak şunlardan oluşur:

Oluşturma ve Dağıtım. Tokenomi, ilk olarak ilgili kripto para biriminin nasıl oluşturulacağı ve dağıtılacağı sorusunu yanıtlıyor. Bunların ikisi de farklı yöntemlerle yapılabilir. Bitcoin gibi geleneksel kriptolar “madencilik” tekniğini kullanır ve temel olarak kripto paranın “kazılmasına” izin verir. Modern kriptolar “doğrulayıcı” gibi roller üstlenenlerin o para birimini kazanmasını sağlar. Stake yapmak da ödül olarak o kriptoyu kazanmanın başka bir yolu olabilir. Ayrıca yeni bir kriptonun bir ICO’ya (piyasaya ilk kez sürülme) sahip olup olmayacağı önceden belirlenmelidir. Tokenomi, her şeyden önce tüm bunların hangi kurallara göre yapılacağını belirler. Böylelikle, kripto para biriminin ne kadar popüler olacağı konusunda daha net bir fikriniz olur.

Fiyat İstikrarı. Tokenomi, ayrıca ilgili kriptonun ne kadar stabil olacağını belirler. Çoğu geleneksel kripto para (örneğin Bitcoin ve Ethereum) inanılmaz derecede volatildir, yani fiyatları saniyeler içinde radikal bir şekilde yukarı veya aşağı doğru değişebilir. Modern kriptolar ise fiyatlarını çoğunlukla istikrarlı bir varlığa (örneğin USD) sabitlemeyi tercih eder. Bu modellerden hangisinin tercih edildiğine bağlı olarak kripto fiyatının ne kadar volatil olacağını tahmin etmek mümkündür. Ayrıca toplu alım satım manipülasyonuna karşı projenin aldığı önlemler de fiyat istikrarının ne olacağı konusunda bir fikir verecektir.

Kripto Yakma. Kripto projelerinin büyük çoğunluğu periyodik olarak ilgili para birimlerini yakar, yani onları tamamen ortadan kaldırır. Bu işlem, dolaşımdaki toplam kripto para miktarını düzenlemek amacıyla yapılır (örneğin enflasyona karşı tedbir almak) ve doğal olarak fiyatın ne olacağını da belirler.  Yakılan bir kripto paranın fiyatında kısa ve ani bir artış beklemek mümkündür. Aynı şekilde, yakılmayan, yani dolaşımda çok fazla miktarda bulunan bir paranın da enflasyonave dolayısıyla değer kaybına uğraması beklenebilir. Yakmanın ne zaman ve hangi şartlar altında yapılacağı, kriptonun fiyat değişimlerini tahmin etmek için iyi bir seçenektir ve tokenomide önemli bir yere sahiptir.

Tedarik Kontrolü. Tokenomi tarafından yanıtlanması gereken bir diğer soru, arzın sınırlı mı yoksa sınırsız mı olacağıdır. Piyasaya sürülen ilk kriptoların enflasyonu önlemek için belirli bir maksimum limiti vardı. Örneğin piyasada yalnızca 21 milyon Bitcoin olabilir.  Bu sayıya ulaşıldığında daha fazla Bitcoin yaratmak mümkün olmayacaktır. İkinci nesil kriptoların, enflasyonla mücadele için farklı teknikleri vardır ve herhangi bir arz limitleri yoktur. Örneğin sonsuz sayıda Ethereum oluşturulabilir. Yatırımcılar, ağırlıklı olarak arz sınırı olan kriptoları tercih ederler zira arzı sınırlı olan bir ürünün fiyatı her zaman artmaya devam edecektir.

Tüm bunlara, yani tokenomi planı içerisindeki ana faktörlerin ne olacağına proje sahipleri (geliştiriciler) karar verir. Yeni bir kripto para piyasaya sürülmeden önce tokenomisinin ne olacağı ayrı bir belgede izah edilir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, bu belgeye normalde “whitepaper” denir; ancak tokenomik faktörler, geleneksel whitepaper’lardan çok daha basit ve anlaşılır bir biçimde hazırlanır.